رادیوگرافی پانورامیک یا پانورکس چیست؟

رادیوگراف پانورامیک یک اسکنر پانورامیک ایکس ری دندانپزشکی از فک بالا و پایین می‌باشد. این نوع رادیوگرافی تصویری دو بعدی از یک نیم دایره را از یک گوش به گوش دیگر نشان می‌دهد. رادیوگرافی پانورامیک فرمی از توموگرافی سطح کانونی است؛ بنابراین تصاویر به صورت چند سطحی گرفته می‌شوند تا در نهایت تصویر پانورامیک پدیدار شود. این بدین معنی است که فک بالا و آرواره‌ها در نقطه ی کانونی (focal trough) قرار داشته و ساختارهایی که در trough سطحی و عمیق هستند به صورت محو دیده می‌شوند. در حقیقت این همان عکس بزرگی است که همه‌ی دندان‌های فک بالا و پایین در آن قابل رویت است.
اسامی غیر اختصاصی دیگری که برای یک رادیوگراف پانورامیک مصطلح می‌باشند عبارت است از: پانورکس، رادیوگراف پانورامیک دندانپزشکی (dental panoramic radiograph) و پنتوموگرام؛ به اختصار شامل PAN، DPR، OPT و OPG می‌باشند. OPG مخفف کلمات Ortho Pantomo Gram می باشد. ریشه‌ی Ortho از ارتودنتیک به دندان باز برمی‌گردد. ریشه Pan نمایش پانورامیک و tomogram تصویر اعضای بدن بیمار توسط اشعه ایکس است که بر روی صفحه‌ای ظاهر می‌شود. تصاویر حاصل یک نمای کلی از موقعیت دندان‌ها و اطلاعاتی از استخوان‌های فک (فک بالا و پایین) و همینطور اطلاعاتی از سینوس‌های فک فوقانی و مفاصل بین فک‌ها و جمجمه در اختیار قرار می‌دهد.

اجزای رادیوگرافی پانورامیک:

اجزای یک پانورکس دندانپزشکی شامل بازوی افقی چرخشی است که منبع ایکس ری بر روی آن تعبیه شده و یک جعبه حامل فیلم می‌باشد که به ترتیب در مقابل یکدیگر قرار گرفته‌اند. جمجمه‌ی بیمار مابین ژنراتور ایکس ری و فیلم قرار می‌گیرد. منبع ایکس ری در مقابل فیلم به صورت موازی قرار گرفته تا جریان اشعه را به حالت تیغه‌ی افقی با عرض ۴ تا ۷ میلی متر بر روی فیلم بعد از عبور از جمجمه‌ی بیمار مورد نظر وارد نماید. به علاوه، ارتفاع جریان اشعه، آرواره‌ها و فک بالا را پوشش می‌دهد. بازو حرکت کرده و حرکتش مانند چرخشی نسبت به مرکز خواهد بود که بر روی یک مسیر اختصاصی می‌گردد. این دستگاه با امکان تنظیم پوزیشن‌های متفاوت و تغییر کنتراست، روشنایی و اشعه گاما شرایط تصویربرداری مناسب را حتی برای کودکان فراهم می‌سازد. حسگرهای مورد استفاده در این دستگاه از نوع حسگرهای دستگاه‌های سی تی اسکن می‌باشند که تاثیر بسزایی در افزایش کیفیت درمان‌های یک دندانپزشک خواهد داشت.

پانورکس دیجیتال:

رادیولوژی ایکس ری دندانپزشکی با گذشت زمان از تکنولوژی فیلم (یعنی استفاده از مواد شیمیایی و تاریکخانه) فاصله گرفته و تکنولوژی دیجیتال ایکس ری جایگزین آن شده است که بر پایه‌ی سنسورهای دیجیتال و کامپیوترها می‌باشند. یکی از ویژگی‌های شاخص پانورکس دیجیتال در مقایسه با سیستم‌های مبتنی بر فیلم وسعت بسیار بیشتر جریان اشعه است. این بدان معنی است که اسکن‌های تکراری کاهش یافته و به تبع هزینه‌ها نیز کاهش می‌یابند و از میزان اشعه‌ی تابیده شده به بیمار بسیار کم می‌شود. تصاویر ایکس ری ثبت نشده نیز دوباره قابل چاپ هستند اگر فایل دیجیتال ذخیره شده باشد. از دیگر مزایای منحصر به فرد، رویت لحظه‌ای تصاویر، توانایی تغییر و ادیت، توانایی ارسال از طریق پست الکترونیکی برای بیماران و همکاران، بررسی آسان و قابل اعتماد، کاهش میزان تابش اشعه، عدم نیاز به تاریکخانه و در آخر عدم نیاز به مواد شیمیایی چاپ عکس می‌باشند. زمان تصویربرداری نسبت به دستگاه پانورکس قدیمی از 17 به 10 ثانیه کاهش یافته و بلافاصله بعد از تابش اشعه، تصویر بر روی کامپیوتر قابل رویت است. وضوح تصویر با بزرگنمایی به قدری بالاست که همانند رادیوگرافی دندان می‌توان طول ریشه تمامی تک دندان‌ها را به وضوح مشاهده کرد. چنین قابلیتی اندازه‌گیری دقیق پوسیدگی هر دندان برای ترمیم و عصب‌کشی را فراهم می‌آورد.

موارد استفاده رادیوگرافی پانورامیک:

• تشخیص دندان‌های عقل پنهان و برنامه‌ریزی جراحی – شایع‌ترین مورد استفاده از این دستگاه مشخص نمودن دندان عقل و آسیب آن به فک
• تشخیص نبود استخوان پریودنتال و درگیری پری اپیکال
• ردیابی منشاء درد دندان
• ارزیابی‌های لازم برای قرارگیری ایمپلنت دندانی
• ارزیابی ارتودنسی، قبل و بعد از اعمال آن
• تشخیص ناهنجاری های پیشرفته مانند کروبوبیسم، دیسپلازی cleido cranial
• سرطان مرتبط با فک
• اختلالات TMJ و anlylosis
• تشخیص osteosarcom ،ameloblastoma، renal osteodystrophy موثر بر فک‌ها و hypophosphatemia
• تشخیص و ارزیابی قبل و بعد از جراحی ناهنجاری‌های دهان و فک و صورت برای مثال شکستگی‌های dentoalveolar و فک پایین
• سنگ‌های غدد بزاقی (Sialolithiasis)
• سایر تشخیص‌ها و نیازهای درمانی

مزایای اصلی رادیوگرافی پانورامیک:

• پوشش کامل دندان‌ها و استخوان صورت
• دوز پایین تابش اشعه به بیمار
• راحتی انجام پروسه بر روی بیمار (قرار نگرفتن هیچگونه فیلمی در دهان بیمار)
• توانایی استفاده از آن در بیمارانی که نمی‌توانند دهان خود را باز کنند به طور مثال در اثر trismus
• نیاز به مدت زمان بسیار کوتاه برای ثبت تصاویر
• راحتی ذخیره سازی اطلاعات نسبت به روش‌های سنتی