سی تی اسکن چیست و چه مزایا و عوارضی دارد؟
سی تی اسکن یا توموگرافی کامپیوتری (CT scan) Computed Tomography scan نوعی تصویربرداری با اشعه ایکس است که تصاویری با جزئیات دقیق از اجزای داخل بدن ایجاد می‌کند. با استفاده از تصاویر سی تی اسکن می‌توان بافت‌های نرم، اندام‌ها و بافت‌های سخت بدن را مشاهده کرد.
پس از رادیوگرافی ساده، سی تی اسکن بهترین روش تصویربرداری برای بررسی ضایعات سیستم حرکتی بدن به خصوص استخوان‌ها است. سی تی اسکن فرایندی غیرتهاجمی و بدون درد است و زمان زیادی طول نمی‌کشد.
سی تی اسکن چیست و چگونه کار می کند؟
دستگاه سی تی اسکن، شبیه یک دونات بزرگ است که به صورت دایره‌ای می‌چرخد و بیمار درست در وسط آن روی تخت قرار می‌گیرد. تصویربرداری با روش سی تی اسکن به واسطه اشعه ایکس انجام می‌شود. در این روش باریکه نازکی از اشعه ایکس به بافت مورد نظر تابانده می‌شود. مقداری از این پرتو در حین عبور از بافت‌های بدن جذب می‌شود و مابقی آن از طرف دیگر بدن خارج می‌شود.
پرتو خارج شده از بدن، توسط آشکارساز یا دتکتورهای دستگاه دریافت می‌شود. آشکارسازها، پرتو دریافتی را به جریان الکتریکی تبدیل می‌کنند و جهت پردازش اطلاعات به کامپیوتر منتقل می‌کنند. این فرایند هزاران بار از زوایای مختلف انجام می‌گیرد و هزاران جریان الکتریکی جهت ایجاد تصاویر سی تی اسکن را به کامپیوتر دستگاه منتقل می‌شود.
این کامپیوتر با قدرت بالایی که دارد، حجم انبوهی از اطلاعات دریافتی را پردازش می‌کند و تصاویری از سطح مقطع اندام یا بافت مورد نظر ایجاد می‌کند. تصاویر مقطع عرضی مانند یک برش از قرص نان یا برش‌های مقطعی کالباس، تصاویری دو بعدی از اندام مورد نظر را نشان می‌دهند.
برای انجام سی تی اسکن به چه آمادگی هایی نیاز است؟
سی تی اسکن ممکن است در بیمارستان یا مرکز تصویربرداری انجام شود. برای انجام سی تی اسکن ابتدا از بیمار خواسته می‌شود تا لباس راحتی بر تن داشته باشد و یا ممکن است به بیمار لباس مخصوص تصویربرداری (گان) داده شود. همچنین از بیمار درخواست می‌شود که قبل از ورود به اتاق تصویربرداری، تمام وسایل فلزی مانند عینک، جواهرات، دندان مصنوعی و ... را دربیاورد. تکنسین به بیمار کمک می‌کند تا روی تخت دراز بکشد و موقعیت قرارگیری بیمار را تنظیم می‌کند. سپس از بیمار درخواست می‌کند که در طول تصویربرداری بی‌حرکت بماند.
سی تی اسکن چگونه انجام می شود؟
در نهایت تکنسین از اتاق تصویربرداری خارج می‌شود و به اتاق کنترل می‌رود. تکنسین بیمار را از پشت پنجره اتاق کنترل می‌بیند و می‌تواند در صورت نیاز با وی صحبت کند. با شروع پروسه تصویربرداری، تخت بیمار به آرامی وارد تونل دستگاه سی تی اسکن می‌شود و پرتودهی آغاز می‌گردد. در فرایند تصویربرداری، میدان‌های اشعه ایکس به دور بدن بیمار چرخش می‌کنند و صداهایی ایجاد می‌کنند که کاملا طبیعی است و هیچ جای نگرانی ندارند.
برای انجام سی تی اسکن نیازی به ناشتا بودن نیست؛ اما گاهی اوقات ممکن است بنا به درخواست پزشک، تصویربرداری با تزریق ماده حاجب انجام گیرد. در سی تی اسکن با مواد حاجب، بهتر است بیمار؛ چند ساعت قبل تزریق، از خوردن و آشامیدن خودداری کند. در صورتی که بیمار به هرگونه دارویی حساسیت داشته باشد، باید پزشک خود را از این مساله مطلع کند. این موضوع به خصوص در مورد مواد حاجب که اکثرا بر پایه ید هستند، اهمیت بیشتری می‌یابد. در صورتی که بیمار سابقه واکنش آلرژیک به مواد حاوی ید را داشته است، باید حتما این مساله را با پزشک خود در میان بگذارد.
هرگونه حرکتی در طول سی تی اسکن موجب تاثیر بر کیفیت تصویر می‌شود. گاهی اوقات ممکن است پزشک از بیمار بخواهد نفس خود را برای چند دقیقه حبس کند تا از تار شدن تصویر جلوگیری کند. زمان آزمون سی تی اسکن معمولا از چند دقیقه تا نیم ساعت متغیر است و به این بستگی دارد که چه عضوی از بدن مورد تصویربرداری قرار می‌گیرد. در اغلب موارد بیمار همان روز به خانه خود باز می‌گردد.
سی تی اسکن در تشخیص چه بیماری هایی کاربرد دارد؟
سی تی اسکن می‌تواند استخوان‌ها، بافت‌های نرم و عروق را به خوبی نمایش دهد و حتی قادر به نمایش بافت‌های درون آن‌ها نیز هست. لازم به ذکر است که کیفیت تصاویر ام آر آی در نمایش بافت‌های نرم بدن مانند تاندون، رباط، عصب و غضروف بیشتر از سی تی اسکن است. تصاویر سی تی اسکن در نمایش بافت‌های سخت مانند استخوان‌ها دقت بیشتری نسبت به ام آر آی دارند
از سی تی اسکن در تشخیص امراض زیر استفاده می‌شود:
• تشخیص سرطان
• بررسی بیماری‌های ریه
• تشخیص مشکلات قلبی
• تشخیص آمفیزم یا توده‌های کبدی
• تشخیص بیماری‌های مادرزادی مانند بزرگی یا کوچکی جمجمه
• تعیین محل تومورها، لخته‌های خونی، مایعات اضافی یا عفونت‌ها
• کمک به پروسه‌های تشخیصی و درمانی مانند بیوپسی، جراحی و رادیوتراپی
• تشخیص صدمات استخوانی و مفاصل مانند شکستگی‌های پیچیده استخوانی
• ارزیابی درمان به واسطه مقایسه تصاویر سی تی اسکن قبل و بعد از فرایند درمان
• بررسی بیماری‌های داخلی و خونریزی‌ها مانند صدماتی که در اثر تصادفات ایجاد می‌شوند
سی تی اسکن با ماده حاجب یا کنتراست چیست و چگونه انجام می شود؟
در سی تی اسکن، استخوان‌های بدن که از چگالی بالایی برخوردارند، به طور واضح دیده می‌شوند؛ اما بافت‌های نرم ممکن است در تصاویر به خوبی ظاهر نشوند در نتیجه به مواد حاجب (کنتراست) به منظور افزایش وضوح تصاویر، نیاز است. مواد حاجب مسیر اشعه ایکس را مسدود می‌کنند و در اسکن سفید ظاهر می‌شوند. در نتیجه عروق خونی، اندام‌ها یا سایر ساختارها را برجسته می‌نمایند.
مواد کنتراست معمولا از ید یا باریم سولفات ساخته می‌شوند و از طریق راه‌های مختلفی وارد بدن می‌شوند:
تزریق وریدی:
داروها به طور مستقیم به داخل رگ تزریق می‌شوند. این کار برای کمک به ایجاد وضوح تصاویر در رگ‌های خونی، دستگاه ادراری، کبد یا کیسه صفرا صورت می‌گیرد. برای تزریق وریدی مواد حاجب؛ قبل از شروع تصویربرداری، سوزنی به درون رگ بیمار وارد می‌شود که به سرنگی متصل است. سرنگ حاوی مواد حاجب است و توسط کامپیوتر کنترل می‌شود. زمانی که بیمار داخل حلقه سی تی اسکن قرار می‌گیرد، این سرنگ فعال می‌شود و ماده حاجب وارد خون بیمار می‌شود.
در حین تزریق ممکن است بیمار مزه فلزات را داخل دهان خود احساس کند یا احساس نیاز به دفع ادرار داشته باشد. این حالت‌ها نهایت، چند دقیقه طول می‌کشند و از بین می‌روند. بعد از انجام سی تی اسکن، بیمار باید مقدار زیادی مایعات مصرف کند تا دفع مواد حاجب از طریق کلیه‌ها دفع شوند.
مصرف خوراکی :
نوشیدن مایعات به همراه مواد حاجب می‌تواند اسکن دستگاه گوارش و مسیر بلع غذا در بدن شما را بهبود بخشد.
اِنما:
برای اسکن روده، مواد کنتراست از طریق رکتوم وارد بدن خواهند شد.
اثرات جانبی سی تی اسکن با ماده حاجب چیست؟
بعضی از افراد به مواد حاجب آلرژی دارند. در بیشتر مواقع این واکنش خفیف بوده و می‌تواند منجر به ایجاد خارش و بثورات جلدی شود. در موارد بسیار کمی رنگ موجود در این مواد ممکن است یک واکنش تهدیدکننده حیاتی ایجاد کند. به همین دلیل، پزشک یا تکنولوژیست ممکن است بیمار را برای مدت کوتاهی پس از اتمام سی تی اسکن، تحت نظر داشته باشد.
بیمارانی که دیابت دارند و از داروی متفورمین استفاده می‌کنند، باید حتما پزشک خود را از این مساله مطلع کنند زیرا گاهی لازم است که مصرف دارو، قبل یا بعد از سی تی اسکن قطع شود.
اگرچه که این احتمال بسیار ضعیف است اما ممکن است مواد حاجب منجر به ایجاد مشکلات کلیوی شوند. در صورتی که بیمار دارای مشکلات زمینهای کلیوی باشد، باید حتما پزشک خود را از این مساله آگاه کند.
آیا سی تی اسکن خطرناک است؟
در تصویربرداری با روش سی تی اسکن از اشعه ایکس استفاده می‌شود که نوعی پرتو یونیزان است. تحقیقات نشان دادند که پرتوهای یونیزان ممکن است به DNA بیماران صدمه بزنند و در نهایت در مواردی منجر به ابتلا سرطان شوند. احتمال این ریسک بسیار پایین و در حدود 1 در 2000 مورد است؛ اما باید به این نکته توجه داشت که تاثیر تشعشعات همیشه بر روی زندگی بیمار باقی خواهند ماند. در نتیجه ریسک ابتلا به سرطان با هر سی تی اسکن، افزایش می‌یابد.
تابشهای یونیزان برای کودکان خطرناک هستند زیرا کودکان در سن رشد قرار دارند و ممکن است سال‌های بیشتری از عمرشان در معرض اشعه ایکس و پرتوهای یونیزان قرار بگیرند. سی تی اسکن به دلیل جذب مقداری از اشعه ایکس در دوران بارداری با محدودیت مواجه است و بیمار باید حتما پزشک خود را از بارداری خود مطلع کند.